مَنّائیان (مانناها) قومی بودند که حکومتی را در آذربایجان و جلگه جنوبی دریاچه ارومیه تشکیل داده و از قرن هشتم قبل از میلاد تا قرن ششم قبل از میلاد بر این سرزمین حکومت میکردهاند. این دولت از فرصت مبارزه میان دول آشور و اورارتو استفاده کرد و بر قدرت خود افزود. پادشاهی مناها که در آن مقطع زمانی منا متحد آشور بود، بدست ماد (در حدود ۶۱۶ پ. م) قبل از حمله ماد به آشور (۶۱۴ پ. م) از میان رفت.
از میان دولتهایی که نخست در سرزمین آیندهٔ ماد در آن عهد تشکیل شدند و ما تحت مطالعه قرار میدهیم، در آغاز، نقش رهبری را دولتهای کوچک زاموآ که مسکن لولوبیان و گوتیان (کوتیان) بود، بازی میکردند. بعدها دولت منا در آن میان مقام اول را احراز کرد.
دولت منا از قرن هشتم پیش از میلاد بارها با آشور و اورارتو به مبارزه برخاست و در واقع مغلوب هیچیک از دولتهای مزبور نشد. با این وجود دولت منا به مراتب کمتر از دیگر دول بزرگ آن زمان یعنی آشور، اورارتو، عیلام و فریجیه (فریگیا، فریگیه) شهرت و معروفیت داشت.
منا در پایان قرن هشتم پیش از میلاد از مبارزهٔ آشور و اورارتو استفاده نمود و بر قدرت خود افزود و سراسر ناحیهٔ دریاچهٔ اورمیه را به زیر اطاعت خود درآورد. شاید به استثنای کرانهٔ غربی و بخش شمالی دریاچهٔ اورمیه که در دست اورارتو باقیماند. محتملا منا از طرف شمال با پادشاهیسکائیان هممرز شد.
مدارک زیادی دربارهٔ سازمان اجتماعی و دولتی ماننا وجود ندارد. ساکنان ماننا مانند دیگر نواحی، بیشتر به دامداری اشتغال میورزیدند معهذا در هیچیک از بخشهای سرزمین ماد آینده زراعت، در ردیف دامداری، چنان اهمیتی را که در ماننا واجد بوده، نداشتهاست. مثلاً در هنگام لشکرکشی سارگون دوم به اورارتو در سال - ۷۱۴ پ.م. - اهالی ماننا آرد و شراب عساکر آشور را تأمین کردند.
فهرست مطالب:
مقدمه
قوم مانناها
موقعیت جغرافیایی
ماننا و قبایل ماد
مرکز دولت
ماننا و ایالات آن
منطقه مَنّائیان
جامعه ماننا
پیشینه تاریخی
سارگن دوم
زبان و فرهنگ
قبایل ساکن در سرزمین آذربایجان ایران (منا) در نیمه اول هزاره اول پیش از میلاد
شاهان منایی