همسرگزینی در اندیشه دینی و بررسی ملاك‌های گزینش همسر

چكیده:

جهان‌بینی و نگرش‌های هر فرد، تأثیر مستقیمی در همسرگزینی دارد؛ چرا كه معیارهای گزینش همسر، برخاسته از باورها، عقاید و خصوصیات شخصی و فردی است. از میان این باورها، اعتقاد یا عدم اعتقاد به دین، نقش مهمی را ایفا می‌كند كه بر حسب آن ملاك‌های گزینش تغییر می‌یابد. نوشتار حاضر در راستای تبیین ملاك‌های گزینش همسر در جهان‌بینی اسلامی، ابتدا به بررسی این ملاك‌ها در جامعه‌شناسی خانواده پرداخته و سپس صفات و شرایط لازم همسر را از منظر متون دینی (قرآن و كلمات معصومین(ع)) بیان می‌كند. از این منظر، ایمان و باورهای دینی در حد مناسب، تقوا و دوری از گناهان، اخلاق نیك و سازگاری و سلامت جسمانی و روانی، صفات لازم برای یك همسر مناسب است. سایر ملاك‌ها، از جمله كفویت و جذابیت جسمانی به طور نسبی و متناسب با اوضاع و احوال زمانی و مكانی هر فرد و جامعه در نظر گرفته می‌شود.

واژگان كلیدی:

همسان همسری، ایمان، اخلاق، جهان‌بینی، همسرگزینی، كفویت، زن.

باورها و اعتقادات هر فرد، مهمترین نقش را در همسرگزینی وی ایفا می‌كنند. چرا كه این باورها ریشه در فرهنگ، مذهب و سنت جامعه‌ای دارد كه شخص در آن پرورش یافته و با آن تعامل دارد و بر اساس همین باورهاست كه الگوهای گزینش همسر در اندیشه افراد شكل گرفته و مبنای همسرگزینی آنان می‌شود. مجموعه این باورها و اعتقادات جهان‌بینی افراد را بر دو نوع (جهان‌بینی مادی و الهی) شكل می‌دهد. به عنوان نمونه، جهان‌بینی الهی بر حسب غایتی كه برای انسان و حیات وی قایل است، اهدافی را برای ازدواج در نظر می‌گیرد كه جهان‌بینی مادی فاقد آن است و مترتب بر این اهداف ملاك‌های گزینش نیز تغییر می‌یابند.

از این رو، در این نوشتار، قبل از پرداختن به ملاك‌های گزینش همسر، تأثیر جهان‌بینی بر همسرگزینی بیان شده و سپس ملاك‌های گزینش در جامعه‌شناسی خانواده مطرح می‌شود. این ملاك‌ها در اندیشه اسلامی، تحت دو دستة كلی قرار می‌گیرند: ملاك‌های مطلق و لازم كه بر حسب سنن، عرف و فرهنگ‌های مختلف تغییر نمی‌یابد و در همة زمان‌ها و مكان‌ها ثابت است و ملاك‌های نسبی كه بر حسب شرایط و موقعیت‌های گوناگون، تغییر یافته و می‌توان میان آن‌ها اولویت قائل شد، پس از آگاهی و شناخت به این ملاك‌ها و اولویت‌بندی بین آن‌ها از جهت نظری، گام مهم دیگر، تشخیص این معیارها در فرد داوطلب ازدواج است كه در این نوشتار به نحو بسیار اجمالی به آن پرداخته می‌شود.

تأثیر جهان‌بینی بر همسرگزینی

جهان‌بینی عبارت از تفسیر و برداشت كلی هر فرد از مجموعه هستی است. هستی اموری مانند جهان مادی و ماورایی، هدف و غایت جهان، قوانین كلی حاكم بر آن، انسان و زندگی او می‌شود. هر فرد برخوردار از یك جهان‌بینی است كه ممكن است بر استدلال، تعقل و شواهد علمی یا مبانی و استدلال‌های ساده و عامیانه، مبتنی باشد. (رك. مطهری، 1378: ج3، ص 24)

از مجموع تعریف‌های مختلف برای جهان‌بینی (نك. مندلسون[1]، 1967: ج16، ص577) می‌توان دو ركن اساسی برای آن در نظر گرفت: دید كلی فرد نسبت به هستی، از قبیل اعتقاد به خدا، موجودات ماورای طبیعت و دید فرد نسبت به انسان و جنبه‌های مختلف وجود او. هر چند انسان بخشی از هستی محسوب می‌شود، ولی در عرض آن مطرح است؛ زیرا در نزد انسان‌ها، محوری‌ترین موضوع هستی، همان طبیعت انسان است.

شناخت هر فرد از هستی و ابعاد وجودی انسان، برگرفته از منابع حسی، علمی، عقلی و وحیانی است كه این شناخت، در موقعیت‌های گوناگون و دوره‌های مختلف تاریخ، تحول یافته و عمیق‌تر شده است. باورهای دینی كه در اركان جهان‌بینی تأثیرگذار است، هستی و انسان را به گونه‌ای ویژه تفسیر می‌كند. ادیان الهی (در این بحث دین اسلام مورد نظر است) آفرینش جهان و انسان را هدفمند اعلام می‌كند.[2] در نتیجه، جهان‌بینی الهی، هستی را عین وابستگی به خداوند می‌داند كه حركت و تحولش نیز به سوی اوست.[3] در مقابل، نگاه مادی به هستی و انسان، در تفسیر حوادث هستی، ابعاد وجودی انسان و تحولات تاریخی و اجتماعی، تأثیر آشكاری دارد كه كمترینِ لوازم آن، غفلت از خالق هستی،[4] هدف و نظام آن و باور به زندگی صرفاً دنیوی برای انسان است. (نك. جاثیه، 24؛ سباء، 7 ؛ یس، 78 ؛ دخان، 35) بر حسب جهان‌بینی نظام ارزشی هر فرد كه خوب و بد یا باید و نبایدها در زندگی است، تعیین می‌شود. هر مكتب یا ایدئولوژی مبتنی بر جهان‌بینی خاصی است. (نك. مطهری، 1367: ص13)